Εκθέματα
Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ
Διαστάσεις: 0,80Χ1,02μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Ναός Παναγίας Εκατονταπυλιανής. Μέσα 17ου αι.
Ο Χριστός εικονίζεται ένθρονος και μετωπικός. Ευλογεί και κρατεί ανοιχτό βιβλίο πάνω στο αριστερό του γόνατο, όπου αναγράφεται το ακόλουθο ευαγγελικό χωρίο:
ΕΓΩ ΕΙΜΙ Η ΟΔΟΣ / ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ / Κ(αι) Η ΖΩΗ ΟΥΔΕΙΣ / ΕΡΧΕΤΑΙ ΠΡΟΣ Τ(ον) / ΠΑΤΕΡΑ ΕΙ ΜΗ / ΔΙ ΕΜΟΥ. ΕΙ ΕΓΝΩ//ΚΕΙΤΕ ΜΕ ΚΑΙ / Τ(ον) ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ / ΕΓΝΩΚΕΙΤΕ ΑΝ / Κ(αι) ΑΠ' ΑΡΤΙ ΓΙΝΩΣΚΕ/ΤΕ ΑΥΤΟΝ ΚΑΙ ΕΩ/ΡΑΚΑΤΕ ΑΥΤΟΝ
(Ιω. ιδ 6-7).
Κάτω από τα πόδια του ζεύγος τροχών. Φορεί βαθυκόκκινον χιτώνα με χρυσό σημείο στον δεξί του ώμο και χρυσή ζώνη. Το πράσινο ιμάτιο κοσμείται με χρυσοκοντυλιές. Ο θρόνος είναι μαρμάρινος, με ψηλό καμπύλο ερεισίνωτο και συμφυές υποπόδιο. Κοσμείται με ένθετα κομμάτια ροδόχρωμου και πράσινου μαρμάρου, ενώ η πρόσοψη του καθίσματος κοσμείται με δύο μονόχρωμες όρθιες γεροντικές μορφές προφητών με ανοιχτά ειλητάρια, σε ορθογώνια πλαίσια. Το μαξιλάρι του θρόνου είναι κόκκινο, ποικίλλεται με χρυσοκόσμητες ταινίες και στις άκρες του κρέμονται φούντες.
Στις τέσσερις γωνίες πλαισιώνεται από τα φτερωτά σύμβολα των τεσσάρων ευαγγελιστών, που κρατούν ανοιχτά βιβλία με την αρχή των ευαγγελίων. Πάνω στον χρυσό κάμπο με κόκκινα γράμματα οι επιγραφές:
ΙΣ ΧΣ, Ο ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ,
και στον ένσταυρο φωτοστέφανο:
Ο ΩΝ.
Κάτω αριστερά η υπογραφή του ζωγράφου:
Χέ[ι]ρ Νικολάου Κωντοϊωάννου.
Διαστάσεις: 0,80Χ1,02μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Ναός Παναγίας Εκατονταπυλιανής. Μέσα 17ου αι.
Ο Χριστός εικονίζεται ένθρονος και μετωπικός. Ευλογεί και κρατεί ανοιχτό βιβλίο πάνω στο αριστερό του γόνατο, όπου αναγράφεται το ακόλουθο ευαγγελικό χωρίο:
ΕΓΩ ΕΙΜΙ Η ΟΔΟΣ / ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ / Κ(αι) Η ΖΩΗ ΟΥΔΕΙΣ / ΕΡΧΕΤΑΙ ΠΡΟΣ Τ(ον) / ΠΑΤΕΡΑ ΕΙ ΜΗ / ΔΙ ΕΜΟΥ. ΕΙ ΕΓΝΩ//ΚΕΙΤΕ ΜΕ ΚΑΙ / Τ(ον) ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ / ΕΓΝΩΚΕΙΤΕ ΑΝ / Κ(αι) ΑΠ' ΑΡΤΙ ΓΙΝΩΣΚΕ/ΤΕ ΑΥΤΟΝ ΚΑΙ ΕΩ/ΡΑΚΑΤΕ ΑΥΤΟΝ
(Ιω. ιδ 6-7).
Κάτω από τα πόδια του ζεύγος τροχών. Φορεί βαθυκόκκινον χιτώνα με χρυσό σημείο στον δεξί του ώμο και χρυσή ζώνη. Το πράσινο ιμάτιο κοσμείται με χρυσοκοντυλιές. Ο θρόνος είναι μαρμάρινος, με ψηλό καμπύλο ερεισίνωτο και συμφυές υποπόδιο. Κοσμείται με ένθετα κομμάτια ροδόχρωμου και πράσινου μαρμάρου, ενώ η πρόσοψη του καθίσματος κοσμείται με δύο μονόχρωμες όρθιες γεροντικές μορφές προφητών με ανοιχτά ειλητάρια, σε ορθογώνια πλαίσια. Το μαξιλάρι του θρόνου είναι κόκκινο, ποικίλλεται με χρυσοκόσμητες ταινίες και στις άκρες του κρέμονται φούντες.
Στις τέσσερις γωνίες πλαισιώνεται από τα φτερωτά σύμβολα των τεσσάρων ευαγγελιστών, που κρατούν ανοιχτά βιβλία με την αρχή των ευαγγελίων. Πάνω στον χρυσό κάμπο με κόκκινα γράμματα οι επιγραφές:
ΙΣ ΧΣ, Ο ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ,
και στον ένσταυρο φωτοστέφανο:
Ο ΩΝ.
Κάτω αριστερά η υπογραφή του ζωγράφου:
Χέ[ι]ρ Νικολάου Κωντοϊωάννου.
Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ
Διαστάσεις: 0,87Χ0,65μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Άγνωστη. Γύρω στο 1600.
Η εικόνα έχει ελαφρά έξεργο, αυτόξυλο πλαίσιο. Ο αγ. Ιωάννης εικονίζεται έως τη μέση, μετωπικός. Υψώνει το δεξί χέρι μπροστά στο στήθος και ευλογεί ενώνοντας τον παράμεσο με τον αντίχειρα και με την παλάμη γυρισμένη προς τα μέσα. Στο αριστερό του κρατεί μακριά ράβδο και ειλητάριο που ξεδιπλώνεται πλαγιαστά με τη συνηθισμένη περικοπή:
ΜΕΤΑΝΟΕΙΤΕ / ΗΓΓΙΚΕ / [ΓΑΡ] Η / ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩ/Ν ΟΥΡΑΝ/ΩΝ
(Ματθ. γ,2 και δ,17).
Ακολουθεί δυσανάγνωστη βραχυγραφημένη λέξη, η οποία πιθανότατα διαβάζεται ανάποδα. Ο Πρόδρομος φορεί βαθυγάλανη μηλωτή και από πάνω καστανό ιμάτιο. Δεν έχει φτερά. Ο κάμπος της εικόνας είναι χρυσός. Ο στικτός φωτοστέφανός του διακοσμείται με σχηματοποιημένο βλαστό και ανθέμια.
Αριστερά από το κεφάλι του με κόκκινα γράμματα σώζεται τμήμα της αγιωνυμικής επιγραφής: Ο ΑΓΙΟΣ
Διαστάσεις: 0,87Χ0,65μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Άγνωστη. Γύρω στο 1600.
Η εικόνα έχει ελαφρά έξεργο, αυτόξυλο πλαίσιο. Ο αγ. Ιωάννης εικονίζεται έως τη μέση, μετωπικός. Υψώνει το δεξί χέρι μπροστά στο στήθος και ευλογεί ενώνοντας τον παράμεσο με τον αντίχειρα και με την παλάμη γυρισμένη προς τα μέσα. Στο αριστερό του κρατεί μακριά ράβδο και ειλητάριο που ξεδιπλώνεται πλαγιαστά με τη συνηθισμένη περικοπή:
ΜΕΤΑΝΟΕΙΤΕ / ΗΓΓΙΚΕ / [ΓΑΡ] Η / ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩ/Ν ΟΥΡΑΝ/ΩΝ
(Ματθ. γ,2 και δ,17).
Ακολουθεί δυσανάγνωστη βραχυγραφημένη λέξη, η οποία πιθανότατα διαβάζεται ανάποδα. Ο Πρόδρομος φορεί βαθυγάλανη μηλωτή και από πάνω καστανό ιμάτιο. Δεν έχει φτερά. Ο κάμπος της εικόνας είναι χρυσός. Ο στικτός φωτοστέφανός του διακοσμείται με σχηματοποιημένο βλαστό και ανθέμια.
Αριστερά από το κεφάλι του με κόκκινα γράμματα σώζεται τμήμα της αγιωνυμικής επιγραφής: Ο ΑΓΙΟΣ
ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΕΚΑΤΟΝΤΑΠΥΛΙΑΝΗ
Διαστάσεις: 0,86Χ0,61μ. (Ξύλο, λεπτή προετοιμασία, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Παρεκκλήσι Αγίου Νικολάου Εκατονταπυλιανής. Μέσα του 18ου αι.
Εικόνα δίζωνη. Πάνω εικονίζεται η Παναγία κρατώντας το παιδί στο αριστερό της χέρι, ενώ με το δεξί κρατεί ανθισμένο κλαδί σε μια παραλλαγή του εικονογραφικού τύπου "Ρόδον το Αμάραντον". Δύο άγγελοι σε μικρή κλίμακα κρατούν με το ένα χέρι το στέμμα που φέρει στην κεφαλή της και στο άλλο χέρι άνθη. Ο Χριστός (ΙΣ ΧΣ), που φέρει επίσης στέμμα, ευλογεί και κρατεί στο αριστερό του χέρι ανοιχτό ειλητάριο με την οριζοντίως γραμμένη επιγραφή:
ΠΝΕΥΜΑ Κ(υρίο)Υ ΕΠ' ΕΜΕ ΟΥ ΕΙΝΕ/ΚΕΝ ΕΧΡΥΣΕ ΜΕ ΕΥΑΓΓΕΛΙ[ΣΑΣΘΑΙ] (Ησαΐας 61,1 και Λουκ. δ,18).
Πάνω στο χρυσό κάμπο με κόκκινα γράμματα η επιγραφή: Η ΑΓΙΑ ΕΚΑΤΩΝΤΑΠΗΛΥΑ/ΝΙ και πιο κάτω, σε μετάλλια, οι βραχυγραφίες ΜΗΡ ΘΥ.
Η αφιερωματική αυτή εικόνα είναι έργο μέτριας τέχνης, που μπορεί να χρονολογηθεί στα μέσα του 18ου αι. Ο αφιερωτής προέρχεται προφανώς από τη γνωστή οικογένεια Ναδάλε ή Ναδάλη, εξελληνισμένων καθολικών βενετσιάνικης καταγωγής, μέλη της οποίας μαρτυρούνται ήδη από τον 16ο αι. στη Σίφνο και κατά τον 17ο και τον 18ο αι. και στην Κίμωλο. Είναι φανερό πως ο Νατάλλης επικαλέστηκε τη βοήθεια της θαυματουργής Παναγίας της Πάρου, στην οποία κατόπιν, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, αφιέρωσε την εικόνα.
Διαστάσεις: 0,86Χ0,61μ. (Ξύλο, λεπτή προετοιμασία, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Παρεκκλήσι Αγίου Νικολάου Εκατονταπυλιανής. Μέσα του 18ου αι.
Εικόνα δίζωνη. Πάνω εικονίζεται η Παναγία κρατώντας το παιδί στο αριστερό της χέρι, ενώ με το δεξί κρατεί ανθισμένο κλαδί σε μια παραλλαγή του εικονογραφικού τύπου "Ρόδον το Αμάραντον". Δύο άγγελοι σε μικρή κλίμακα κρατούν με το ένα χέρι το στέμμα που φέρει στην κεφαλή της και στο άλλο χέρι άνθη. Ο Χριστός (ΙΣ ΧΣ), που φέρει επίσης στέμμα, ευλογεί και κρατεί στο αριστερό του χέρι ανοιχτό ειλητάριο με την οριζοντίως γραμμένη επιγραφή:
ΠΝΕΥΜΑ Κ(υρίο)Υ ΕΠ' ΕΜΕ ΟΥ ΕΙΝΕ/ΚΕΝ ΕΧΡΥΣΕ ΜΕ ΕΥΑΓΓΕΛΙ[ΣΑΣΘΑΙ] (Ησαΐας 61,1 και Λουκ. δ,18).
Πάνω στο χρυσό κάμπο με κόκκινα γράμματα η επιγραφή: Η ΑΓΙΑ ΕΚΑΤΩΝΤΑΠΗΛΥΑ/ΝΙ και πιο κάτω, σε μετάλλια, οι βραχυγραφίες ΜΗΡ ΘΥ.
Η αφιερωματική αυτή εικόνα είναι έργο μέτριας τέχνης, που μπορεί να χρονολογηθεί στα μέσα του 18ου αι. Ο αφιερωτής προέρχεται προφανώς από τη γνωστή οικογένεια Ναδάλε ή Ναδάλη, εξελληνισμένων καθολικών βενετσιάνικης καταγωγής, μέλη της οποίας μαρτυρούνται ήδη από τον 16ο αι. στη Σίφνο και κατά τον 17ο και τον 18ο αι. και στην Κίμωλο. Είναι φανερό πως ο Νατάλλης επικαλέστηκε τη βοήθεια της θαυματουργής Παναγίας της Πάρου, στην οποία κατόπιν, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, αφιέρωσε την εικόνα.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΩΣΑΝΝΑΣ
Διαστάσεις: 0,43Χ0,56μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Στον παλαιότερο κατάλογο της Εκατονταπυλιανής, ο π. Σκαραμαγκάς γράφει για την εικόνα: "την... ηγόρασα προφθάσας από τινος αρχαιοκαπήλου την οποίαν ήθελε αγοράσει κρυφίως, την ηγόρασα αντί 600 δραχμών εκ των του ταμείου μου, την ετοποθέτησα εις το Α τμήμα και ίσως την αφιερώσω ή εις το μουσείον ενταύθα ή θ'αποστείλω εις Αθήνας στο Κεντρικόν Βυζ. Τμήματος Μουσείον, την ηγόρασα κατά το έτος 1938-1939".
Εικόνα δίζωνη. Στο επάνω διάχωρο παριστάνεται σύμφωνα με την επιγραφή: ΔΑΝΙΗΛ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΟΥ / ΚΡΙΣΙΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙ(ας) ΣΩΣΑΝΝΗΣ. Μπροστά στον ένθρονο νεαρό προφήτη Δανιήλ παρουσιάζονται η Σωσάννα και οι δύο πρεσβύτες κριτές, οι οποίοι την κατηγόρησαν για μοιχεία. Το αρχιτεκτονικό βάθος της σκηνής αποτελείται από ψηλά πράσινα οικοδομήματα με πυργοειδείς απολήξεις.
Στο κάτω διάχωρο παριστάνεται το λουτρό της Σωσάννας, ενώ την παρακολουθούν και την παρενοχλούν οι γέροντες, που επιγράφονται: ΟΙ ΔΙΚΑΣΘΑΙ ΤΗΣ ΔΙ/ΚΑΙ(ας) ΣΩΣΑ[ΝΝΗΣ]. Η σκηνή τοποθετείται σε παραδεισιακό τοπίο, με κρήνη και δενδρύλλια. Στο δεξιό άκρο της σκηνής υψώνεται κτήριο με μνημειακή κλίμακα, στην κορυφή της οποίας διακρίνονται τα δύο κοράσια, οι θεραπαινίδες της Σωσάννας, ενώ μία Τρίτη παρακολουθεί τη σκηνή από ανοιχτό παράθυρο του οικοδομήματος. Ο κάμπος είναι χρυσός με πορτοκαλόχρωμες επιζωγραφήσεις στα σημεία που είχε υποστεί φθορές. Η εικόνα μας, έργο με λαϊκό χαρακτήρα, προέρχεται από νησιώτικο εργαστήριο και χρονολογείται στις αρχές του 18ου αι.
Διαστάσεις: 0,43Χ0,56μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Στον παλαιότερο κατάλογο της Εκατονταπυλιανής, ο π. Σκαραμαγκάς γράφει για την εικόνα: "την... ηγόρασα προφθάσας από τινος αρχαιοκαπήλου την οποίαν ήθελε αγοράσει κρυφίως, την ηγόρασα αντί 600 δραχμών εκ των του ταμείου μου, την ετοποθέτησα εις το Α τμήμα και ίσως την αφιερώσω ή εις το μουσείον ενταύθα ή θ'αποστείλω εις Αθήνας στο Κεντρικόν Βυζ. Τμήματος Μουσείον, την ηγόρασα κατά το έτος 1938-1939".
Εικόνα δίζωνη. Στο επάνω διάχωρο παριστάνεται σύμφωνα με την επιγραφή: ΔΑΝΙΗΛ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΟΥ / ΚΡΙΣΙΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙ(ας) ΣΩΣΑΝΝΗΣ. Μπροστά στον ένθρονο νεαρό προφήτη Δανιήλ παρουσιάζονται η Σωσάννα και οι δύο πρεσβύτες κριτές, οι οποίοι την κατηγόρησαν για μοιχεία. Το αρχιτεκτονικό βάθος της σκηνής αποτελείται από ψηλά πράσινα οικοδομήματα με πυργοειδείς απολήξεις.
Στο κάτω διάχωρο παριστάνεται το λουτρό της Σωσάννας, ενώ την παρακολουθούν και την παρενοχλούν οι γέροντες, που επιγράφονται: ΟΙ ΔΙΚΑΣΘΑΙ ΤΗΣ ΔΙ/ΚΑΙ(ας) ΣΩΣΑ[ΝΝΗΣ]. Η σκηνή τοποθετείται σε παραδεισιακό τοπίο, με κρήνη και δενδρύλλια. Στο δεξιό άκρο της σκηνής υψώνεται κτήριο με μνημειακή κλίμακα, στην κορυφή της οποίας διακρίνονται τα δύο κοράσια, οι θεραπαινίδες της Σωσάννας, ενώ μία Τρίτη παρακολουθεί τη σκηνή από ανοιχτό παράθυρο του οικοδομήματος. Ο κάμπος είναι χρυσός με πορτοκαλόχρωμες επιζωγραφήσεις στα σημεία που είχε υποστεί φθορές. Η εικόνα μας, έργο με λαϊκό χαρακτήρα, προέρχεται από νησιώτικο εργαστήριο και χρονολογείται στις αρχές του 18ου αι.
Η ΠΑΝΑΓΙΑ "ΡΟΔΟΝ ΤΟ ΑΜΑΡΑΝΤΟΝ"
ΚΑΙ ΣΚΗΝΕΣ ΤΟΥ ΑΚΑΘΙΣΤΟΥ ΥΜΝΟΥ
Διαστάσεις: 0,54Χ0,73μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Δωρεά του Φιλ. Σκαραμαγκά εκ Μικράς Ασίας. 1833.
Στο κέντρο η Παναγία βρεφοκρατούσα παριστάνεται στον εικονογραφικό τύπο "Ρόδον το Αμάραντον". Γύρω από την κεντρική παράσταση ζωγραφίζονται οι 24 οίκοι του Ακαθίστου Ύμνου. Σύμφωνα με την επιγραφή στο επάνω μέρος: [Αύ]τη η εικών της ακαθίστου, αφιερώθ[η] δια χειρός και [...] του ζωγράφου, υιός του παπά-ανδρέου και του υιού αυτύ [...].. Στην κόκκινη ταινία, πάνω από την κεντρική παράσταση της Παναγίας, υπάρχει δεύτερη επιγραφή: Ελέησον βασίλισσα Παρθένε σον Ισαάκιον Ζωγράφον ημαρτηκότα, ενώ στο κάτω μέρος της κεντρικής παράστασης, αριστερά και δεξιά από την Παναγία και ανάμεσα στα δύο δοχεία με άνθη που την πλαισιώνουν, η χρονολογία: ΕΝ Ε/ΤΗ/ΣΙΝ / 1833 - σεπ/τεμβ/ρίου / 20.
Στο κάτω μέρος της εικόνας, πάνω στην κόκκινη ταινία, η τελευταία επιγραφή που είναι καραμανλίδικη. Οι πολλαπλές επιγραφές πιθανότατα αντιστοιχούν σε επιζωγραφήσεις της εικόνας, ενώ η τελευταία καραμανλίδικη προσδιορίζει ως τόπο καταγωγής της τη Μικρά Ασία. Η Παναγία βρεφοκρατούσα στον τύπο "Ρόδον το Αμάραντον" αποδίδει το τροπάριο Ρόδον το αμάραντον, χαίρε η μόνη βλαστήσασα... από τον κανόνα του υμνογράφου Ιωσήφ, που ψάλλεται στην Ακολουθία του Ακαθίστου. Για τον λόγο αυτό κάποτε η παράσταση πλαισιώνεται από τους 24 οίκους του Ακαθίστου Ύμνου.
ΚΑΙ ΣΚΗΝΕΣ ΤΟΥ ΑΚΑΘΙΣΤΟΥ ΥΜΝΟΥ
Διαστάσεις: 0,54Χ0,73μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Δωρεά του Φιλ. Σκαραμαγκά εκ Μικράς Ασίας. 1833.
Στο κέντρο η Παναγία βρεφοκρατούσα παριστάνεται στον εικονογραφικό τύπο "Ρόδον το Αμάραντον". Γύρω από την κεντρική παράσταση ζωγραφίζονται οι 24 οίκοι του Ακαθίστου Ύμνου. Σύμφωνα με την επιγραφή στο επάνω μέρος: [Αύ]τη η εικών της ακαθίστου, αφιερώθ[η] δια χειρός και [...] του ζωγράφου, υιός του παπά-ανδρέου και του υιού αυτύ [...].. Στην κόκκινη ταινία, πάνω από την κεντρική παράσταση της Παναγίας, υπάρχει δεύτερη επιγραφή: Ελέησον βασίλισσα Παρθένε σον Ισαάκιον Ζωγράφον ημαρτηκότα, ενώ στο κάτω μέρος της κεντρικής παράστασης, αριστερά και δεξιά από την Παναγία και ανάμεσα στα δύο δοχεία με άνθη που την πλαισιώνουν, η χρονολογία: ΕΝ Ε/ΤΗ/ΣΙΝ / 1833 - σεπ/τεμβ/ρίου / 20.
Στο κάτω μέρος της εικόνας, πάνω στην κόκκινη ταινία, η τελευταία επιγραφή που είναι καραμανλίδικη. Οι πολλαπλές επιγραφές πιθανότατα αντιστοιχούν σε επιζωγραφήσεις της εικόνας, ενώ η τελευταία καραμανλίδικη προσδιορίζει ως τόπο καταγωγής της τη Μικρά Ασία. Η Παναγία βρεφοκρατούσα στον τύπο "Ρόδον το Αμάραντον" αποδίδει το τροπάριο Ρόδον το αμάραντον, χαίρε η μόνη βλαστήσασα... από τον κανόνα του υμνογράφου Ιωσήφ, που ψάλλεται στην Ακολουθία του Ακαθίστου. Για τον λόγο αυτό κάποτε η παράσταση πλαισιώνεται από τους 24 οίκους του Ακαθίστου Ύμνου.
Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΟΡΘΙΟΣ ΔΡΑΚΟΝΤΟΚΤΟΝΟΣ
Διαστάσεις: 0,70Χ1,07μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Αφιερώθηκε στην Εκατονταπυλιανή από τη χήρα Ιω.
Ο άγ. Γεώργιος εικονίζεται όρθιος, δρακοντοκτόνος και δεόμενος. Πατεί πράσινο, φολιδωτό, με κόκκινα φτερά δράκοντα, τον οποίο φονεύει με το δόρυ που κρατεί στο δεξιό του χέρι. Παράλληλα κλίνει ελαφρά το κεφάλι προς τα δεξιά και υψώνει το αριστερό σε δέηση προς το τεταρτοκύκλιο ουρανού, στην επάνω δεξιά γωνία της εικόνας. Φορεί στρατιωτική στολή. Ο πολυτελής θώρακας είναι χρυσός, πλούσια διακοσμημένος με αναγεννησιακά θέματα, ο χιτώνας σιδερόπλεκτος, ενώ ο κόκκινος μανδύας καλύπτει τον δεξιό ώμο και ανεμίζει μακρύς πίσω του. Από τη μέση του κρέμεται σπαθί. Στα πόδια του φορεί ψηλά δερμάτινα υποδήματα, ενώ στα γόνατά του φέρει ορθογώνιες διακοσμημένες επιγονατίδες.
Το έδαφος της εικόνας είναι καστανοκόκκινο. Κάτω αριστερά το κράνος του, ενώ στα δεξιά διακρίνονται ίχνη μεγάλης όρθιας στρογγυλής ασπίδας με ανάγλυφη αναγεννησιακή διακόσμηση, που φαίνεται από το πλάι. Πάνω στο χρυσό κάμπο της εικόνας με κόκκινα κεφαλαία γράμματα η επιγραφή: Ο Α[ΓΙΟΣ] ΓΕΩΡ-ΓΙΟΣ.
Διαστάσεις: 0,70Χ1,07μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Αφιερώθηκε στην Εκατονταπυλιανή από τη χήρα Ιω.
Ο άγ. Γεώργιος εικονίζεται όρθιος, δρακοντοκτόνος και δεόμενος. Πατεί πράσινο, φολιδωτό, με κόκκινα φτερά δράκοντα, τον οποίο φονεύει με το δόρυ που κρατεί στο δεξιό του χέρι. Παράλληλα κλίνει ελαφρά το κεφάλι προς τα δεξιά και υψώνει το αριστερό σε δέηση προς το τεταρτοκύκλιο ουρανού, στην επάνω δεξιά γωνία της εικόνας. Φορεί στρατιωτική στολή. Ο πολυτελής θώρακας είναι χρυσός, πλούσια διακοσμημένος με αναγεννησιακά θέματα, ο χιτώνας σιδερόπλεκτος, ενώ ο κόκκινος μανδύας καλύπτει τον δεξιό ώμο και ανεμίζει μακρύς πίσω του. Από τη μέση του κρέμεται σπαθί. Στα πόδια του φορεί ψηλά δερμάτινα υποδήματα, ενώ στα γόνατά του φέρει ορθογώνιες διακοσμημένες επιγονατίδες.
Το έδαφος της εικόνας είναι καστανοκόκκινο. Κάτω αριστερά το κράνος του, ενώ στα δεξιά διακρίνονται ίχνη μεγάλης όρθιας στρογγυλής ασπίδας με ανάγλυφη αναγεννησιακή διακόσμηση, που φαίνεται από το πλάι. Πάνω στο χρυσό κάμπο της εικόνας με κόκκινα κεφαλαία γράμματα η επιγραφή: Ο Α[ΓΙΟΣ] ΓΕΩΡ-ΓΙΟΣ.
Η ΣΤΑΥΡΩΣΗ
Διαστάσεις: 0,46Χ0,65μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Ναός Παναγίας του Σταυρού - 16ος αι. Κρητικής τεχνοτροπίας.
Η εικόνα έχει αυτόξυλο, ελαφρά έξεργο πλαίσιο. Εκτεταμένες φθορές παρατηρούνται στο επάνω και στο κάτω τμήμα της ζωγραφικής. Η συμμετρική και ολιγοπρόσωπη σύνθεση περιλαμβάνει μόνο τις κύριες μορφές. Στο κέντρο εικονίζεται ο Εσταυρωμένος. Αριστερά η Παναγία υψώνει προς Αυτόν το δεξιό χέρι, ενώ φέρει το αριστερό στο πρόσωπο εκφράζοντας τη θλίψη της. Συνοδεύεται από τη Μαρία τη Μαγδαληνή, με ξέπλεκα τά μαλλιά, η οποία συγκρατεί την Παναγία. Δεξιά από το σταυρό ο Ιωάννης ο Θεολόγος φέρει επίσης το χέρι στο πρόσωπο. Πίσω ο εκατόνταρχος, με στρατιωτική στολή, δείχνει με το υψωμένο δεξί χέρι τον Εσταυρωμένο και στο αριστερό κρατεί στρογγυλή ασπίδα.
Στο βάθος ορθώνονται τα τείχη της Ιερουσαλήμ. Έχουν τετράγωνους πυργίσκους και είναι ζωγραφισμένα με πράσινο χρώμα, θυμίζοντας αναγεννησιακά πρότυπα. Ο γυμνός κορμός του Εσταυρωμένου προβάλλει στο χρυσό κάμπο της εικόνας πάνω από τα τείχη, ενώ από την πλευρά του και από τα καρφωμένα πόδια του τρέχει αίμα. Κάτω, στη βάση του σταυρού, διακρίνεται χαμηλός ο βράχος του Γολγοθά.
Διαστάσεις: 0,46Χ0,65μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Ναός Παναγίας του Σταυρού - 16ος αι. Κρητικής τεχνοτροπίας.
Η εικόνα έχει αυτόξυλο, ελαφρά έξεργο πλαίσιο. Εκτεταμένες φθορές παρατηρούνται στο επάνω και στο κάτω τμήμα της ζωγραφικής. Η συμμετρική και ολιγοπρόσωπη σύνθεση περιλαμβάνει μόνο τις κύριες μορφές. Στο κέντρο εικονίζεται ο Εσταυρωμένος. Αριστερά η Παναγία υψώνει προς Αυτόν το δεξιό χέρι, ενώ φέρει το αριστερό στο πρόσωπο εκφράζοντας τη θλίψη της. Συνοδεύεται από τη Μαρία τη Μαγδαληνή, με ξέπλεκα τά μαλλιά, η οποία συγκρατεί την Παναγία. Δεξιά από το σταυρό ο Ιωάννης ο Θεολόγος φέρει επίσης το χέρι στο πρόσωπο. Πίσω ο εκατόνταρχος, με στρατιωτική στολή, δείχνει με το υψωμένο δεξί χέρι τον Εσταυρωμένο και στο αριστερό κρατεί στρογγυλή ασπίδα.
Στο βάθος ορθώνονται τα τείχη της Ιερουσαλήμ. Έχουν τετράγωνους πυργίσκους και είναι ζωγραφισμένα με πράσινο χρώμα, θυμίζοντας αναγεννησιακά πρότυπα. Ο γυμνός κορμός του Εσταυρωμένου προβάλλει στο χρυσό κάμπο της εικόνας πάνω από τα τείχη, ενώ από την πλευρά του και από τα καρφωμένα πόδια του τρέχει αίμα. Κάτω, στη βάση του σταυρού, διακρίνεται χαμηλός ο βράχος του Γολγοθά.
Ο ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ
Διαστάσεις:038Χ0,71μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Ι. Ναός Αγίου Αθανασίου. Δεύτερο μισό του 15ου αι. Κρητικής τεχνοτροπίας.
Ο γέρων ιεράρχης, που ταυτίζεται εύκολα με τον άγιο Σπυρίδωνα από τα προσωπογραφικά του χαρακτηριστικά, τον ιδιόμορφο σκούφο και την περικοπή του ευαγγελίου που κρατεί και παραπέμπει σε αντίστοιχο θαύμα του αγίου, εικονίζεται ένθρονος και μετωπικός. Ευλογεί και στο αριστερό του χέρι κρατεί ανοιχτό ενεπίγραφο ευαγγέλιο:
ΕΙΠΕΝ Ο Κ(ύριο)Σ / ΑΜΗΝ ΑΜΗΝ / ΛΕΓΩ ΥΜΙΝ / Ο ΜΗ ΕΙΣΕΡΧΟ/ΜΕΝΟΣ ΔΙ//Α ΤΗΣ ΘΥΡΑΣ / ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΛ/ΗΝ ΤΩΝ ΠΡΟ/ΒΑΤΩΝ ΑΛ / ΑΝΑΒΑΙΝΟΝ (Ιω. ι,1).
Φορεί πολυσταύριο φαιλόνιο, ανοιχτόχρωμο ωμοφόριο, διακοσμημένο με χρυσούς διάλιθους σταυρούς και γκριζογάλανο στιχάριο, ενώ διακρίνεται η κροσσωτή απόληξη του επιτραχηλίου του. Ο θρόνος είναι σταρόχρωμος, ξυλόγλυπτος με χρυσογραφίες.
Το κάθισμα κοσμείται με πολύχρωμους λίθους και σειρά από ξύλινα κολονάκια. Το ψηλό ερεισίνωτο απολήγει σε κουπαστή διπλής καμπυλότητας και φέρει διακόσμηση με μονόχρωμες διπλές νεανικές μάσκες σε προφίλ, με κλαδί στο στόμα. Ο άγιος κάθεται σε μακρόστενο κόκκινο μαξιλάρι και πατεί σε υποπόδιο, το οποίο έχει τη μορφή επίσης κόκκινου μαξιλαριού που απολήγει σε κόμπους. Ο κάμπος της εικόνας είναι χρυσός, το έδαφος βαθύ πράσινο.
Διαστάσεις:038Χ0,71μ. (Ξύλο, προετοιμασία με ύφασμα, αυγοτέμπερα.)
Προέλευση: Ι. Ναός Αγίου Αθανασίου. Δεύτερο μισό του 15ου αι. Κρητικής τεχνοτροπίας.
Ο γέρων ιεράρχης, που ταυτίζεται εύκολα με τον άγιο Σπυρίδωνα από τα προσωπογραφικά του χαρακτηριστικά, τον ιδιόμορφο σκούφο και την περικοπή του ευαγγελίου που κρατεί και παραπέμπει σε αντίστοιχο θαύμα του αγίου, εικονίζεται ένθρονος και μετωπικός. Ευλογεί και στο αριστερό του χέρι κρατεί ανοιχτό ενεπίγραφο ευαγγέλιο:
ΕΙΠΕΝ Ο Κ(ύριο)Σ / ΑΜΗΝ ΑΜΗΝ / ΛΕΓΩ ΥΜΙΝ / Ο ΜΗ ΕΙΣΕΡΧΟ/ΜΕΝΟΣ ΔΙ//Α ΤΗΣ ΘΥΡΑΣ / ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΥΛ/ΗΝ ΤΩΝ ΠΡΟ/ΒΑΤΩΝ ΑΛ / ΑΝΑΒΑΙΝΟΝ (Ιω. ι,1).
Φορεί πολυσταύριο φαιλόνιο, ανοιχτόχρωμο ωμοφόριο, διακοσμημένο με χρυσούς διάλιθους σταυρούς και γκριζογάλανο στιχάριο, ενώ διακρίνεται η κροσσωτή απόληξη του επιτραχηλίου του. Ο θρόνος είναι σταρόχρωμος, ξυλόγλυπτος με χρυσογραφίες.
Το κάθισμα κοσμείται με πολύχρωμους λίθους και σειρά από ξύλινα κολονάκια. Το ψηλό ερεισίνωτο απολήγει σε κουπαστή διπλής καμπυλότητας και φέρει διακόσμηση με μονόχρωμες διπλές νεανικές μάσκες σε προφίλ, με κλαδί στο στόμα. Ο άγιος κάθεται σε μακρόστενο κόκκινο μαξιλάρι και πατεί σε υποπόδιο, το οποίο έχει τη μορφή επίσης κόκκινου μαξιλαριού που απολήγει σε κόμπους. Ο κάμπος της εικόνας είναι χρυσός, το έδαφος βαθύ πράσινο.
ΑΣΗΜΕΝΙΑ ΠΟΡΠΗ
Διαστάσεις: 0,15μ., διάμ. στελέχους 0,055μ.
Προέλευση: Άγνωστη.
Η εντυπωσιακή ασημένια πόρπη αποτελείται από δύο δίσκους που κλειδώνουν μεταξύ τους με γάντζο. Στις εξωτερικές επιφάνειες των δίσκων δύο πρόσθετα διακοσμητικά στοιχεία σπάνε την αυστηρότητα του κύκλου. Είναι επεξεργασμένη με συρματερή τεχνική, την οποία συμπληρώνει κοκκιδωτός διάκοσμος σε συμμετρική διάταξη που σχηματίζει ρόδακες.
Πρόκειται για έργο μικρασιατικού ή βαλκανικού εργαστηρίου, που μπορεί να χρονολογηθεί στον 18ο αι. Σε όμοια πόρπη καταλήγει υφαντή ζώνη που εκτίθεται στο Βυζαντινό Μουσείο, την οποία ο Χατζηθωμάς του Στρατή αφιέρωσε στην Μητρόπολη του Μελινήκου δια ψυχικήν του σωτηρίαν. Ανάλογο παράδειγμα προσφέρει επίσης πόρπη του 18ου αι. από τη μονή Θεολόγου στην Πάτμο, ο διάκοσμος της οποίας συμπληρώνεται με σμάλτο.
Διαστάσεις: 0,15μ., διάμ. στελέχους 0,055μ.
Προέλευση: Άγνωστη.
Η εντυπωσιακή ασημένια πόρπη αποτελείται από δύο δίσκους που κλειδώνουν μεταξύ τους με γάντζο. Στις εξωτερικές επιφάνειες των δίσκων δύο πρόσθετα διακοσμητικά στοιχεία σπάνε την αυστηρότητα του κύκλου. Είναι επεξεργασμένη με συρματερή τεχνική, την οποία συμπληρώνει κοκκιδωτός διάκοσμος σε συμμετρική διάταξη που σχηματίζει ρόδακες.
Πρόκειται για έργο μικρασιατικού ή βαλκανικού εργαστηρίου, που μπορεί να χρονολογηθεί στον 18ο αι. Σε όμοια πόρπη καταλήγει υφαντή ζώνη που εκτίθεται στο Βυζαντινό Μουσείο, την οποία ο Χατζηθωμάς του Στρατή αφιέρωσε στην Μητρόπολη του Μελινήκου δια ψυχικήν του σωτηρίαν. Ανάλογο παράδειγμα προσφέρει επίσης πόρπη του 18ου αι. από τη μονή Θεολόγου στην Πάτμο, ο διάκοσμος της οποίας συμπληρώνεται με σμάλτο.
ΚΑΛΥΜΜΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ
Διαστάσεις: 026Χ0,36μ
Προέλευση: Ναός Παναγίας Εκατονταπυλιανής
Δωρεά του Πάριου ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Νικολάου Μαυρογένη, θεωρείται κατά την παράδοση και ένα Ευαγγέλιο, εκδόσεως Βενετίας του έτους 1728, στο τυπογραφείο Νικολάου Σάρου. Οι πινακίδες του Ευαγγελίου καλύπτονται από κόκκινο βελούδο και διακοσμούνται από αργυρεπίχρυσα ελάσματα με ελαφρά έκτυπες παραστάσεις. Οι γωνίες της πρόσθιας πινακίδας κοσμούνται με παραστάσεις των ένθρονων Ευαγγελιστών, ενώ στο κέντρο έχει προστεθεί μεταγενέστερο αργυρό έλασμα με τη Σταύρωση.
Την οπίσθια πινακίδα κοσμεί έλασμα με την παράσταση της Εις Άδου Καθόδου σε οβάλ μπαρόκ πλαίσιο. Η ανομοιογένεια στη διακόσμηση και κυρίως στην τεχνική οδηγούν στην υπόθεση ότι τα επιμέρους ελάσματα προέρχονται από διαφορετικά Ευαγγέλια. Ρωσικά πρότυπα χρησιμοποιήθηκαν πιθανότατα για τα τέσσερα ελάσματα στις γωνίες της πρόσθιας πινακίδας με τις παραστάσεις των Ευαγγελιστών σε υψηλό ανάγλυφο, με το πλούσιο αρχιτεκτονικό βάθος, τους ακτινωτούς φωτοστεφάνους και, τέλος, τις ελληνορωσικές επιγραφές, που μπορούν να χρονολογηθούν από το δεύτερο μισό του 17ου αι. Λίγο αργότερα, στις αρχές του 18ου αι., θα μπορούσε να χρονολογηθεί το κεντρικό έλασμα με τη Σταύρωση.
Διαστάσεις: 026Χ0,36μ
Προέλευση: Ναός Παναγίας Εκατονταπυλιανής
Δωρεά του Πάριου ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Νικολάου Μαυρογένη, θεωρείται κατά την παράδοση και ένα Ευαγγέλιο, εκδόσεως Βενετίας του έτους 1728, στο τυπογραφείο Νικολάου Σάρου. Οι πινακίδες του Ευαγγελίου καλύπτονται από κόκκινο βελούδο και διακοσμούνται από αργυρεπίχρυσα ελάσματα με ελαφρά έκτυπες παραστάσεις. Οι γωνίες της πρόσθιας πινακίδας κοσμούνται με παραστάσεις των ένθρονων Ευαγγελιστών, ενώ στο κέντρο έχει προστεθεί μεταγενέστερο αργυρό έλασμα με τη Σταύρωση.
Την οπίσθια πινακίδα κοσμεί έλασμα με την παράσταση της Εις Άδου Καθόδου σε οβάλ μπαρόκ πλαίσιο. Η ανομοιογένεια στη διακόσμηση και κυρίως στην τεχνική οδηγούν στην υπόθεση ότι τα επιμέρους ελάσματα προέρχονται από διαφορετικά Ευαγγέλια. Ρωσικά πρότυπα χρησιμοποιήθηκαν πιθανότατα για τα τέσσερα ελάσματα στις γωνίες της πρόσθιας πινακίδας με τις παραστάσεις των Ευαγγελιστών σε υψηλό ανάγλυφο, με το πλούσιο αρχιτεκτονικό βάθος, τους ακτινωτούς φωτοστεφάνους και, τέλος, τις ελληνορωσικές επιγραφές, που μπορούν να χρονολογηθούν από το δεύτερο μισό του 17ου αι. Λίγο αργότερα, στις αρχές του 18ου αι., θα μπορούσε να χρονολογηθεί το κεντρικό έλασμα με τη Σταύρωση.
ΑΡΓΥΡΟΝ ΠΟΤΗΡΙΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Ύψος 0,20μ., διάμ. χείλους 0,9μ., διάμ. βάσης 0,13μ.
Προέλευση: Άγνωστη.
Σε μικρή γυάλινη προθήκη ξεχωρίζει ένα ασημένιο Ποτήριον Θείας Κοινωνίας με ψηλό πόδι και πλατιά κυκλική βάση. Η κούπα, επίχρυση εσωτερικά, δέχεται κάλυκα με ανάγλυφη διακόσμηση από δύο χερουβείμ και φυτικά κοσμήματα. Στο μέσον σχεδόν του ύψους του στελέχους που τη συνδέει με τη βάση, διαμορφώνεται σφαιρικός πεπιεσμένος κόμπος με χαρακτό διάκοσμο, ενώ η βάση φέρει ανάγλυφο ροκοκό διάκοσμο από κάνιστρα με άνθη που περιβάλλονται από φυτικά κοσμήματα. Τέλος, στην περιφέρεια της κυκλικής βάσης αναγράφεται η εγχάρακτη επιγραφή:
+ΔΕΥΣΙΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΙΧΑΥΛ ΚΕΦΑΛΑ ΕΚ ΝΙΣΟΥ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ +1780 ΟΚΤΟΜΒΡΙΟΥ 29 ΧΕΙΡ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΚΡ(η)Τ(ι)Κ(ού).
Αν και ο αφιερωτής Μιχαήλ Κεφαλάς δεν είναι γνωστός από τις πηγές, ίσως ανήκε στη γνωστή έως σήμερα οικογένεια των Κεφαλάδων, η οποία κατέφυγε στην Κεφαλλονιά γύρω στο 1500 από την Ήπειρο και εγράφη το 1593 ανάμεσα στους ευγενείς της νήσου. Ο τεχνίτης, άγνωστος από άλλα έργα ή πηγές, προσφέρει ωστόσο ενδιαφέρουσα μαρτυρία για τη δραστηριότητα κρητών αργυροχόων πιθανότατα εκτός Κρήτης.
Ύψος 0,20μ., διάμ. χείλους 0,9μ., διάμ. βάσης 0,13μ.
Προέλευση: Άγνωστη.
Σε μικρή γυάλινη προθήκη ξεχωρίζει ένα ασημένιο Ποτήριον Θείας Κοινωνίας με ψηλό πόδι και πλατιά κυκλική βάση. Η κούπα, επίχρυση εσωτερικά, δέχεται κάλυκα με ανάγλυφη διακόσμηση από δύο χερουβείμ και φυτικά κοσμήματα. Στο μέσον σχεδόν του ύψους του στελέχους που τη συνδέει με τη βάση, διαμορφώνεται σφαιρικός πεπιεσμένος κόμπος με χαρακτό διάκοσμο, ενώ η βάση φέρει ανάγλυφο ροκοκό διάκοσμο από κάνιστρα με άνθη που περιβάλλονται από φυτικά κοσμήματα. Τέλος, στην περιφέρεια της κυκλικής βάσης αναγράφεται η εγχάρακτη επιγραφή:
+ΔΕΥΣΙΣ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΙΧΑΥΛ ΚΕΦΑΛΑ ΕΚ ΝΙΣΟΥ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ +1780 ΟΚΤΟΜΒΡΙΟΥ 29 ΧΕΙΡ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΚΡ(η)Τ(ι)Κ(ού).
Αν και ο αφιερωτής Μιχαήλ Κεφαλάς δεν είναι γνωστός από τις πηγές, ίσως ανήκε στη γνωστή έως σήμερα οικογένεια των Κεφαλάδων, η οποία κατέφυγε στην Κεφαλλονιά γύρω στο 1500 από την Ήπειρο και εγράφη το 1593 ανάμεσα στους ευγενείς της νήσου. Ο τεχνίτης, άγνωστος από άλλα έργα ή πηγές, προσφέρει ωστόσο ενδιαφέρουσα μαρτυρία για τη δραστηριότητα κρητών αργυροχόων πιθανότατα εκτός Κρήτης.
ΑΡΓΥΡΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΔΙΣΚΟΣ
Διαστάσεις: 0,395μ.
Προέλευση: Ναός Παναγίας Εκατονταπυλιανής.
Αργυρός λειτουργικός δίσκος με ελαφρά υπερυψωμένο πρόσθετο χείλος και ανάγλυφη διακόσμηση. Στον πυθμένα του δίσκου, στο κέντρο, μέσα σε μετάλλιο, εικονίζεται η Παναγία έως τη μέση, μετωπική και δεόμενη, με τον Χριστό, επίσης μετωπικό, μπροστά στο στήθος της. Ο μικρός Χριστός ευλογεί και στο αριστερό του χέρι κρατεί κλειστό ειλητάριο. Στον κάμπο αριστερά και δεξιά οι συντομογραφίες: ΜΗΡ ΘΥ.
Το κεντρικό μετάλλιο περιβάλλει στενή ζώνη με ανάγλυφη διακόσμηση από πλοχμό και καρπούς και δεύτερη ζώνη με την ακόλουθη εγχάρακτη αφιερωματική επιγραφή:
+ΔΕΗΣΙΣ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ ΤΟΥ Θ(εο)Υ ΙΩ(άννου). ΚΑΙ ΜΑΡΙΝΟΥ. ΚΑΙ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΙΧΑΗΛ. 1665. ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ. ΤΖΙ 13. ΚΙΡΥΑ ΚΑΤΑΠΩΛΕΙΑΝΗ.
Η εξωτερική ευρύτερη ζώνη του πυθμένα διακοσμείται με ελισσόμενο φυλλοφόρο κλάδο, οι βλαστοί του οποίου σχηματίζουν πλαίσια που περικλείουν ημίσωμες τις μορφές των δώδεκα προφητών να συγκλίνουν ανά έξι προς το κέντρο, με κορυφαίους τους προφητάνακτες Δαβίδ και Σολομώντα. Κρατούν ανοιχτά ειλητάρια με κείμενα της προφητείας τους και συνοδεύονται από τα σύμβολα τύπους της Θεοτόκου. Η εικονογραφική σύνθεση του πυθμένα αποδίδει το θέμα "Άνωθεν οι Προφήται".
Το χείλος, πιθανώς μεταγενέστερο, αποτελείται από τέσσερα ελάσματα, φέρει ανάγλυφη διακόσμηση από βλαστούς με άνθη και προσαρμοσμένες τρείς χαμηλές υποδοχές για κεριά. Στην εσωτερική πλευρά του χαράσσονται τα ονόματα των προφητών, τρία ονόματα σε κάθε έλασμα, τα οποία αναγράφονται με τη σωστή σειρά, αλλά δεν αντιστοιχούν επακριβώς στις εικονιζόμενες μορφές:
α) ΔΑΥΙΔ, ΣΟΛΟΜΩΝ, ΜΩΥΣΗΣ
β) ΑΑΡΩΝ, ΑΒΑΚΟΥΜ, ΙΕΡΕΜΙΑΣ
γ) ΔΑΝΙΗΛ, ΗΣΑΪΑΣ, ΓΕΔΕΩΝ
δ) ΙΕΖΕΚΙΗΛ, ΖΑΧΑΡΙΑΣ, ΙΑΚΩΒ.
Ο δίσκος αυτός χρησιμοποιείται έως σήμερα για την ύψωση και περιφορά του Σταυρού κατά την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και την εορτήν της Σταυροπροσκυνήσεως.
Διαστάσεις: 0,395μ.
Προέλευση: Ναός Παναγίας Εκατονταπυλιανής.
Αργυρός λειτουργικός δίσκος με ελαφρά υπερυψωμένο πρόσθετο χείλος και ανάγλυφη διακόσμηση. Στον πυθμένα του δίσκου, στο κέντρο, μέσα σε μετάλλιο, εικονίζεται η Παναγία έως τη μέση, μετωπική και δεόμενη, με τον Χριστό, επίσης μετωπικό, μπροστά στο στήθος της. Ο μικρός Χριστός ευλογεί και στο αριστερό του χέρι κρατεί κλειστό ειλητάριο. Στον κάμπο αριστερά και δεξιά οι συντομογραφίες: ΜΗΡ ΘΥ.
Το κεντρικό μετάλλιο περιβάλλει στενή ζώνη με ανάγλυφη διακόσμηση από πλοχμό και καρπούς και δεύτερη ζώνη με την ακόλουθη εγχάρακτη αφιερωματική επιγραφή:
+ΔΕΗΣΙΣ ΤΩΝ ΔΟΥΛΩΝ ΤΟΥ Θ(εο)Υ ΙΩ(άννου). ΚΑΙ ΜΑΡΙΝΟΥ. ΚΑΙ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΙΧΑΗΛ. 1665. ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ. ΤΖΙ 13. ΚΙΡΥΑ ΚΑΤΑΠΩΛΕΙΑΝΗ.
Η εξωτερική ευρύτερη ζώνη του πυθμένα διακοσμείται με ελισσόμενο φυλλοφόρο κλάδο, οι βλαστοί του οποίου σχηματίζουν πλαίσια που περικλείουν ημίσωμες τις μορφές των δώδεκα προφητών να συγκλίνουν ανά έξι προς το κέντρο, με κορυφαίους τους προφητάνακτες Δαβίδ και Σολομώντα. Κρατούν ανοιχτά ειλητάρια με κείμενα της προφητείας τους και συνοδεύονται από τα σύμβολα τύπους της Θεοτόκου. Η εικονογραφική σύνθεση του πυθμένα αποδίδει το θέμα "Άνωθεν οι Προφήται".
Το χείλος, πιθανώς μεταγενέστερο, αποτελείται από τέσσερα ελάσματα, φέρει ανάγλυφη διακόσμηση από βλαστούς με άνθη και προσαρμοσμένες τρείς χαμηλές υποδοχές για κεριά. Στην εσωτερική πλευρά του χαράσσονται τα ονόματα των προφητών, τρία ονόματα σε κάθε έλασμα, τα οποία αναγράφονται με τη σωστή σειρά, αλλά δεν αντιστοιχούν επακριβώς στις εικονιζόμενες μορφές:
α) ΔΑΥΙΔ, ΣΟΛΟΜΩΝ, ΜΩΥΣΗΣ
β) ΑΑΡΩΝ, ΑΒΑΚΟΥΜ, ΙΕΡΕΜΙΑΣ
γ) ΔΑΝΙΗΛ, ΗΣΑΪΑΣ, ΓΕΔΕΩΝ
δ) ΙΕΖΕΚΙΗΛ, ΖΑΧΑΡΙΑΣ, ΙΑΚΩΒ.
Ο δίσκος αυτός χρησιμοποιείται έως σήμερα για την ύψωση και περιφορά του Σταυρού κατά την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και την εορτήν της Σταυροπροσκυνήσεως.
